REPORTAŽA

Vidi Napulj, pa – živi

Iznad čudesnog grada budno motri Vezuv u pesmama opevan, dok azurno more spava

Ima li još negde kancone koja tako peva nostalgiju, ljubavne pobede i poraze, sreću i tugu, kao one u Napulju, u “Napule”, ona koja je odredila sentiment “napolenità”, ispisujući viševekovnu kulturu?

Grad sinteze raznolikih navika, verovanja lokalnog stanovništva, stvarajući tako jedinstven identitet, jednosnažnu pripadnost gradu, ujedinjujući ono folklorno i kulturno čitavog regiona, u nekim slučajevima i Italije.

                                                       Duomo                                                                                                Enterijer Duoma                                                                 Značajne umetnine

Napulj, glavni grad regiona Kampanija, na Tirenskom moru, smešten uz obalu čarobnog Napuljskog zaliva, broji nešto manje od milion stanovnika (937.848). Treći je po broju stanovnika u Italiji i jedna od najgušće naseljenih velegradskih sredina u Evropi.

Napulj je formiran u 7. veku pre rođenja Hrista i bio je među najznačajnijim gradovima Velike Grčke (Magna Grecia). U 8.veku grad je formirao autonomno Vojvodstvo, nezavisno od Vizantijske imperije. Od 13. veka, više od pet stotina godina, bio je prestonica Napuljske kraljevine, a potom postaje prestonica Kraljevstva Dve Sicilije pod Burbonskom dinastijom, sve do ujedinjenja Italije.

Kralj Frederik II 1224, formira jedan od najstarijih univerziteta na svetu. O istorijskom značaju grada svedoči i jedna od najstarijih vojnih Akademija, koja je izabrana kao istorijsko i kulturno bogatstvo Mediteranskih zemalja. Napulj je grad odakle vodi poreklo napolitanski jezik, grad kulture i kolektivne imaginacije.

Kult teatra

Napulj je protagonista humanizma, centar prosvetiteljstva na evropskom nivou. Dugo je bio središte uporišta klasične muzike i opere preko napolitanske muzičke škole. To je značajan centar figurativne umetnosti koja doseže do klasičnih korena, arhitektonskih pokreta, originalnih slikarskih ekspresija, među kojima su napolitanski preporod, barok i “karavađizmo”, stil liberti napolitanski, ali i mesto čuvenog porcelana iz Kapodimonte (rezidencijalnog dela Napulja čuvenog po Muzeju sa delima Karavađa i Ticijana). Najzad, ovde je nastao napolitanski “prezepe” (prikaz Hristovog rođenja).

                                               Mariza Laurito                                                                                                            Iz muzeja San Đenara                                                                        Muzej San Đenara 

Otišli smo u pozorište, “Trianon Viviani”, iz 1911, u istorijskom centru, koji je proglašen svetskom baštinom Uneskoa. Ovo pozorište je prošlo i ružna vremena, zapuštenost i zatvaranja, a sada ga oživeli ljudi žedni kulture. Napulj je grad sa najviše pozorišta od svih gradova u Italiji. Ima aktivna 32 pozorišta, od kojih je najčuvenije San Karlo iz 1737, sagrađeno po želji Burbonskog kralja Karla, sa preko 2000 mesta. Stendal je o njemu zapisao: “nema ničega u čitavoj Evropi što se može približiti ovom teatru “. Za ovim teatrom ništa ne zaostaje, jer je istinski jedno od najlepših, i teatar Belini iz 1864.

Bili smo u Trianonu na predstavi, na otvaranju sezone (posle nepune dve godine zatvorenog zbog koronavirusa), na spektaklu, nezaboravnom, “Adađo napoletano”. To je jedan napolitanski preludij sa odlomcima klasične muzike i napolitanske muzike, odlomci iz drugih vremena sa fantastičnom lakoćom preporoda, mesta i slike koje čine estetiku grada, kostimi i ličnosti iz prošlog veka, besmrtne melodije, neke iznova otkrivene, sa balkona, iz uličica, sa ulaznih vrata, solisti, grupe, pevači, glumci, plesači (Cantata d’Amore). Pozorišna priča ispričana jezikom kancone, priča i o migrantima i ljudima sa ulice, o ribarima, o pijaci i sve sa namerom da se skroji nešto “novo” pa i varijetè.

Ali pre nego što uđete u pozorište, na predstavu, samo na druga vrata možete i u neki drugi prostor, u nešto čudesno, što je otvoreno baš toga dana, pred nama novinarima. “Čudesna soba”, uz pomoć novih tehnologija, kao da je oživela kroz digitalizaciju kulturnih dobara. Na zidovima zaista jedne ne mnogo velike sobe, smenjuju se “živi” spektakli starih izvođenja napolitanske kancone i novih, solisti i grupe, pejzaži sonornih i vizuelnih ambijenata koji su inspirisali pesnike, kompozitore, muzičare, pevače... Vulkan Vezuv pred vama “eksplodira”, “urušava se grad Pompeja”, voda mora iz zaliva “ulazi vam pod noge”, “da vas zapljusne”, “pazite na cipele”, sve virtuelno naravno, a sve na ekranima od samo nekoliko kvadratnih metara. Čudesno! Jedna šetnja dok stojite u mestu, podeljena po temama: prva, pijaca sa morem i onim što se izvuče iz njega ili sa onima koji to prodaju, druga more, treća pejsaž Kampanije, Amalfitanske obale…

Prima nas umetnički direktor Mariza Laurito, jedna od najvećih umetnica u istorji Napulja, koja je odlučila da sačuva tradiciju i da to učini preko inovacije, preko teatra, tv, filma i kancone. Sa njom je to realizovao Reditelj Bruno Garofalo. To su ljudi zaljubljeni u svoj grad, ona glumica, tv voditelj sa dugom karijerom, žena spektakla. Stvorili su tu “Čudesnu sobu”, oživeli teatar, ispisani su tekstovi i režiran spektakl napolitanske kancone.

Besmrtni San Đenaro

Veoma je teško zaviriti u više mesta u Napulju u dva dana. Mi smo se odlučili za šetnju uličicama grada, gde su maštoviti ljudi od tradicije, ili onoga što se smatralo sramotom, sušenja veša na kanapu između dva prozora ili zakačenog sa jedne zgrade za drugu preko ulice, smislili kako da kreiraju modernu galeriju umetnosti na otvorenom sa svojim šarenim odevnim predmetima, da “suše” dres Maradone ali i dečije gaćice. Svaki komad je drugačije boje, vratili se turisti u Napulj pa fotografišu oduševljeni i takvom kulturom grada.

Otišli smo i u jednu od najvećih riznica napuljskog blaga, onu posvećenu njihovom svecu, zaštitniku grada, Svetom Đenaru. On je rođen je u mestu Benevento 21 aprila 272 godine. Bio je biskup, hrišćanski mučenik, proglašen svecem od dve crkve, Katoličke i Pravoslavne. Katolička ga slavi svakog 19. septembra “topljenjem krvi”. Proglašen je zaštitnikom Napulja, jer se smatra da u katedrali (Duomo) postoji nekoliko ostataka njegovih kostiju zajedno sa dvema ampulama njegove krvi, što narodna tradicija smatra veoma bitnim za raspoznavanje kakva će godina biti po tom fenomenu. Ritual od 19. septembra ponavlja se i 16. decembra. Narod veruje da je on kao svetac zaustavio 1631. godine erupciju vulkana Vezuva, koja se podudara sa danima procesije, jer su njegove relikvije bile iznete na procesiji i izložene naspram aktivnog vulkana”.

Zbog propovedanja hrišćanske vere, San Đenaro biva uhapšen sa svojim drugovima. Odsečena mu je glava i bačena da je raskomadaju lavovi, ponekima su to bili medvedi, 305. godine. Telo mu je bilo sahranjeno na jednom drugom mestu i samo u petom veku premešteno u Katakombe San Đenaro. Po tradiciji se smatra da je prilikom odsecanja glave bila sačuvana njegova krv kakav je bio i običaj u to vreme, sakupila ga je jedna žena i stavila u dve ampule. Između 413. i 431. relikvije su prenete u donji deo katakombi u Kapodimonte, a 831. posmrtni ostaci preneti u Napulj u katedralu koja se tada zvala Santa Marija od Jerusalima.

Od tada je ostao živ kult u Napulju o San Đenaru, zbog prisustva relikvija i ampula krvi. Karlo drugi Anžujski angažovao je francuskog zlatara da se uradi poprsje sa glavom Svetog Đenara u pozlaćenom srebru, kako bi se u njemu držale ampule sa svetom krvlju koje su bile izložene prvi put javno 1305, a prvo “topljenje krvi” usledilo je 17. avgusta 1389. Kosti san Đenara su deponovane ispod glavnog oltara u Kapeli Sukorpo. Familija Karafa izgradila je katedralu u Napulju, a narod Napulja novu kapelu unutar Duoma, to je kapela“Blaga San Đenaro”. Godine 1965. naučno je dokazano da ostatak kostiju pripada jednom mladom čoveku od oko 35 godina i visine 1.90 kakav je bio San Đenaro.

Neprocenjivo blago

Danas je krv pohranjena u jednom ćivotu u kasi iza oltara kapele Blago San Đenaro. Jedna ampula je puna sa tri četvrtine, a druga poluprazna (deo krvi je uzeo Kralj Borbonski, pa je poneo sa sobom kada je postao kralj Španije). Tri puta godišnje, u subotu koja prethodi prvoj nedelji u maju mesecu i osam narednih dana, 19. septembra i 16. decembra tokom religijske ceremonije nadbiskupi vernici se okupljaju da prisustvuju čudu topljenja krvi svetog Đenara. “LIkuefacione” – topljenje krvi iz gustog stanja u tečno znači ako se taj proces dogodi nosi dobru godinu za grad, ako ne – znači da će biti dramatičnih događaja. Katolička crkva nikada nije priznala taj proces kao čudotvoran, već samo kao neverovatan.

Muzej Blaga San Đenaro okuplja izuzetna remek dela koja su sakupljana sedam vekova od donatora, papa, kraljeva, imperatora, raznih vladara, čuvenih ličnosti, čineći jedinstvenu kolekciju. Muzej je smešten pored Duoma i Kapele Blaga San Đenaro. Tokom Drugog svetskog rata blago biva sačuvano tako što je odneto u Vatikan, a ponovo vraćeno u Katedralu 1947. Muzej je otvoren za publiku 2003, reč je o prostoru od nešto preko 700 kvadratnih metara. Tu se nalazi nakit, statue, poprsja, dragocene tkanine, slike velike vrednosti.

Mitra (biskupska kapa) koju je napravio 1713 godine zlatar Mateo Trelja, a u koju je ugrađeno 3964 najdragocenijeg kamenja (3328 dijamanata, koji predstavlju čvrstinu vere, 168 rubina koji predstavljaju krv sveca i 198 smaragda koji predstavljaju znanje), teška je 18 kilograma.

Na ogrlici Svetog Đenara, koja je pravljena između 1679. i 1929. (oko 250 godina), dodavalo se parče po parče originalnog nakita koju je realizovao zlatar Mikele Dato, sve od dragocenog kamena, a koje su tokom vekova darovali vladari, kraljevi, pape, vlastelinski svet, kao i poneko iz naroda. Među donatorima su imena Karla III Borbonskog, Marije Karoline Habzburške, Marije Kristine Savojske, Viktora Emanuela II, a poslednje parče nakita koje je ugrađeno jeste prsten Marie Žoze poslednje italijanske kraljice. U Muzeju se nalaze brojne druge dragocenosti i kolekcija u srebru od 70 komada iz perioda od 1305. do modernih vremena.

Sve je to i mnogo više Napule – viševekovna kultura, muzika, kuhinja, od stereotipa stiglo se do nacionalnog konteksta: pica, sunce, tarantela, mandolina, četiri simbola Napulja, to su oni klasični simboli. Tu su i mali crveni rog za sreću (tamošnji narod je praznoveran), zatim mocarela, simbol napolitanske kuhinje, tombola koja se igra za Božić, Pulćinela (najpoznatija maska Napulja). Ali bez Prezepea nema Napulja, Onako kako se tamo na maštovit način predstavlja Hristovo rođenje, umetnički urađeno, sigurno nema premca.

                                                             Tekst i fotografije: Milica Ostojić (Rim)

1.11.2021.